Otwarta Nauka
Otwarta Nauka (Open Science) jest rozwinięciem ruchu otwartego dostępu (Open Access Movement), poprzez zastosowanie zasady otwartości na wszystkich etapach pracy i komunikacji naukowo-badawczej.
Kluczowymi obszarami otwartej nauki są:
- otwarty dostęp do publikacji,
- otwarte dane badawcze,
- otwarta komunikacja naukowa,
- otwarte oprogramowanie,
- otwarta ewaluacja,
- otwarte zasoby edukacyjne.
Otwarty dostęp do publikacji naukowych - rekomendacje MEiN
Polityka NCN dotycząca Otwartego Dostępu.
Przewodnik dla UWr – Otwarta Nauka
Przewodnik dla UWr – Otwarta Nauka zawiera szereg definicji i przydatnych informacji dotyczących m.in. deponowania i udostępniania publikacji naukowych i otwartych danych badawczych w Repozytorium Uniwersytetu Wrocławskiego oraz zasad otwartego publikowania w wiodących wydawnictwach naukowych.
Instytucjonalna polityka otwartego dostępu
Dane badawcze
Dane badawcze to dane zebrane lub wytworzone jako materiał do analizy w ramach badań naukowych.
Rodzaje danych badawczych:
- dane surowe - takie, które uzyskano bezpośrednio w wyniku zastosowania narzędzia badawczego,
- dane opracowane - takie, które zostały poddane obróbce.
Danymi badawczymi mogą być:
- dane liczbowe,
- dokumenty tekstowe,
- notatki,
- kwestionariusze,
- wyniki badań ankietowych,
- nagrania audio i wideo,
- obrazy,
- zawartość baz danych,
- oprogramowanie,
- wyniki symulacji komputerowych,
- protokoły laboratoryjne,
- opisy metodologiczne.
Otwartymi danymi badawczymi (Open Research Data) są dane badawcze, które zostały udostępnione w repozytorium lub na innej platformie cyfrowej, do których każdy ma bezpłatny dostęp.
Plan zarządzania danymi - dokument zawierający zarys tego, co będziemy robić z danymi w trakcie trwania danego projektu badawczego i po jego zakończeniu. Plan zarządzania danymi powinien mieć ma charakter żywego dokumentu, który zmienia się w trakcie trwania projektu.
Narzędzia pomocne podczas tworzenia PZD:
DMPtool – narzędzie przygotowujące szablony DMP dostosowane do wymagań amerykańskich grantodawców.
DMPonline – narzędzie bardzo podobne do DMPtool, zawiera bazę instytucji finansującej naukę z Wielkiej Brytanii.
DCC Data Management Plan ContentChecklist – lista kontrolna zawartości planu zarządzania danymi, szablon projektu.
Plan Zarządzania Danymi powinien zawierać odpowiedzi zagadnienia zawarte w poniższym modelu:
Schemat Planu Zarządzania Danymi.
Pomocne linki:
Broszura ICM - selekcja i przygotowanie danych badawczych do udostępniania.
Broszura ICM UW - jak korzystać z zasobów w repozytoriach danych.
Prawne aspekty otwierania danych badawczych – poradnik.
Wyszukiwarka re3data.org (Registry of Research Data Repositories) to rejestr repozytoriów danych badawczych ze wszystkich dyscyplin akademickich.
Otwarte repozytoria:
Zenodo – repozytorium zostało opracowane dzięki inicjatywi eOpenAIRE i CERN. Przeznaczone dla tzw. małych danych.
RepOD - repozytorium otwartych danych badawczych opracowane przez ICM UW.
Ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r. o otwartych danych i ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego - ustawa obejmuje dane badawcze rozumiane jako informacje sektora publicznego utrwalone w postaci elektronicznej, inne niż publikacje naukowe, które zostały wytworzone lub zgromadzone w ramach działalności naukowej.
Ustawa o otwartych danych - webinarium Platformy Otwartej Nauki - prezentacja
Modele otwartego dostępu
Open Access to wolny, bezpłatny, a także trwały i szybki dostęp do publikacji elektronicznych o treściach naukowych i edukacyjnych. Zgodnie z założeniem Open Access, użytkownik może: czytać, kopiować, drukować, rozpowszechniać, indeksować, cytować i przeszukiwać zasoby otwarte - w tym pełne teksty artykułów, raportów z badań, materiałów konferencyjnych, wykładów akademickich i książek opublikowanych w modelu Open Access. Użytkownik korzysta z materiałów darmowo, bez ograniczeń prawnych i technicznych, przy zachowaniu praw autorskich.
Istnieją dwa główne modele Open Access:
- Repozytoria – tzw. zielona droga (green road). Archiwizacja kopii własnej pracy w otwartych archiwach. Obecnie wszystkie repozytoria można wyszukiwać na portalu Open DOAR (Directory of Open Access Repositories). Wyróżnia się dwa rodzaje repozytoriów:
- repozytoria instytucjonalne – np. uniwersyteckie - gromadzą artykuły, dysertacje naukowe, wykłady, dane badawcze i inne materiały zarchiwizowane przez swoich pracowników.
- repozytoria dziedzinowe – np. ELIS, gromadzą materiały dotyczące jednej dziedziny.
- Czasopisma otwarte – tzw. złota droga (gold road). Publikowanie artykułów w naukowyc recenzowanych czasopismach z otwartym dostępem. DOAJ (Directory of Open Access Journals) to portal, na którym można znaleźć wszystkie otwarte czasopisma.
Koszty publikacji ponosi autor lub instytucja finansująca jego badania.
Ponadto, istnieje wiele innych ważnych dla nauki i edukacji zasobów zaliczanych do otwartych:
- Otwarte materiały edukacyjne,
- Biblioteki cyfrowe i inne zasoby.
Proponujemy zapoznać się z wydanymi na ten temat źródłami:
- Open Access (EBIB)
- Uwolnij Naukę - Open Access w Horyzoncie 2020
- „Otwarta nauka, czyli dobre praktyki uczonych” autorstwa Pawła Szczęsnego z PAN
- „Otwarte czasopisma. Zakładanie czasopism naukowych oraz transformacja czasopism zamkniętych” autorstwa Emanuela Kulczyckiego z UAM
- „Modele biznesowe otwartego publikowania naukowego. Informator dla polskich wydawców uczelnianych” autorstwa Bożeny Bednarek-Michalskiej z UMK
- "Open Access. Analiza zjawiska z punktu widzenia polskiego naukowca" autorstwa Piotra Kozielskiego, Rafała Kabacińskiego, Marcina Lisa i Piotra Kaczmarka
- „Przewodnik po otwartej nauce”, Justyna Hofmokl, Alek Tarkowski, Bożena Bednarek-Michalska, Krzysztof Siewicz, Jakub Szprot (Warszawa 2009).
- „Otwarty dostęp do publikacji naukowych. Kwestie prawne”, Krzysztof Siewicz (Warszawa 2012).
- „Wdrożenie i promocja otwartego dostępu do treści naukowych i edukacyjnych. Praktyki światowe a specyfika polska. Przewidywane koszty, narzędzia, zalety i wady”, Marek Niezgódka, Dominika Czerniawska, Karol Leszczyński, Jakub Szprot, współpraca: Wojciech Fenrich, Paweł Bartecki, Krzysztof Siewicz (Warszawa 2011, na zamówienie MNiSW).
Zewnętrzne zasoby edukacyjne (w języku polskim):
- blog Platformy Edukacyjne... oraz wszystko co chciał(a)byś wiedzieć o prowadzeniu szkoleń i kursów w Internecie
- 100 przydatnych narzędzi w e-learningu #1
- 100 przydatnych narzędzi w e-learningu #2
- 100 przydatnych narzędzi w e-learningu #3
Zewnętrzne zasoby edukacyjne (w języku angielskim):
- Good practices for university open access policies - by Stuart Shieber, Peter Suber and Emily Kilcer. Part of: Harvard Open Access Project.
- Open Access Week (Tydzień Otwartego Dostępu) jest międzynarodowym wydarzeniem obchodzonym od 2006 r., które promuje tę formę udostępniania informacji w sieci, jego celem jest uświadamianie naukowcom, jakie korzyści płyną z powszechnego dostępu do treści naukowych.
Zasady FAIR
Dane badawcze powinny być zamknięte na tyle, na ile to konieczne i otwarte na tyle, na ile to możliwe.
Zasady FAIR (akronim od ang. Findable, Accessible, Interoperable, Reusable) to wytyczne związane z prawidłowym przygotowaniem danych badawczych do udostępniania. Cztery cechy, jakimi powinny charakteryzować się udostępniane dane lub zbiór danych badawczych to:
Findable – łatwo wyszukiwane i znajdowane – opisane metadanymi według istniejących standardów, a także trwałymi identyfikatorami (np. DOI, Handle, URN, UUID). Dostępne w otwartych, przeszukiwalnych i indeksowanych bazach danych, umożliwiają łatwe odnalezienie zarówno przez ludzi, jak i maszyny.
Accessible – dostępne dla wszystkich, nie wymagają dodatkowych narzędzi ani oprogramowania. Bezpośrednie dojście do danych umożliwia unikalny identyfikator. Jeżeli dostęp do danych jest ograniczony (ograniczenie dostępu do danych powinno być uzasadnione), dostępne powinny być metadane.
Interoperable – interoperacyjne. Dane powinny być przedstawione z zastosowaniem odpowiednich standardów zapisu danych, zespołów danych, metadanych, oprogramowania, słowników; odczytywane przez ludzi i komputery; możliwe do połączenia z innymi zbiorami danych.
Reusable – udostępniane na zasadach licencji, umożliwiającej ich ponowne opisane metadanymi zgodnie z obowiązującymi standardami dla danej dziedziny oraz rodzaju danych.
Prawa autorskie
Prawo autorskie jest pojęciem prawnym, które obejmuje ogół praw i przywilejów przysługujących autorom, w tym normy prawne upoważniające autora do decydowania o sposobach udostępniania utworu. W Polsce obowiązuje Ustawa z dnia 4 lutego 1994 o prawie autorskim i prawach pokrewnych wraz z późniejszymi nowelizacjami.
Open Access (otwarty dostęp) to bezpłatny oraz powszechny dostęp do publikacji zawierających treści naukowe oraz edukacyjne. Otwarty dostęp oznacza, że wszyscy zainteresowani użytkownicy mają prawo do:
- wyszukiwania,
- czytania,
- udostępniania,
- kopiowania,
- drukowania,
- cytowania zasobów otwartych.
Z materiałów można korzystać bez ograniczeń, z poszanowaniem praw autorskich. Jak zauważa Peter Suber (jeden z liderów ruchu otwartego dostępu): "Podstawowa idea OD jest prosta: sprawić, by literatura naukowa stała się dostępna w Sieci bez barier cenowych oraz bez większości ograniczeń związanych z koniecznością uzyskania zgody"(SUBER, P. Otwarty dostęp, Warszawa, 2014).
Open Access a prawa autorskie
Według Ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83) przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
Ruch Open Access od początku swojego istnienia promuje powszechny dostęp do treści edukacyjnych, a zasady korzystania z tego typu treści muszą posiadać swoje uzasadnienie prawne.
"Otwarty dostęp nie próbuje ograniczać praw autorów do ich prac. Wręcz przeciwnie – OD zależy od decyzji autora i wymaga od niego pełniejszego korzystania z własnych praw i sprawowania większej kontroli nad dziełem aniżeli w przypadku tradycyjnych umów wydawniczych. Jedna ze strategii OD polega na pozostawianiu sobie przez autorów części praw, które uprzednio cedowali na wydawców, w tym m.in. prawa do umieszczania publikacji w otwartym dostępie"(SUBER, P. Otwarty dostęp, Warszawa, 2014).
Chociaż otwarty dostęp gwarantuje swobodę dostępu do materiałów dydaktycznych (i jak zostało wspomniane wcześniej umożliwia kopiowanie, drukowanie, przechowywanie itp.) nie należy go mylić z domeną publiczną.
Według definicji - domena publiczna zawiera materiały do których wygasły prawa autorskie oraz takie które nigdy nie były objęte takimi prawami - np. ustawy. Zasadnicza różnica między otwartym dostępem a domeną publiczną jest taka, że w przypadku otwartego dostępu autorzy nie zrzekają się swoich praw autorskich.
Prawa autorskie dzielą się na:
- osobiste,
- majątkowe.
Według prawa polskiego, prawa autorskie osobiste chronią utwór na czas nieokreślony. Z tego względu w domenie publicznej znajdują się materiały, których nie chroni prawo autorskie majątkowe w przeciwieństwie do prawa autorskiego osobistego.
W przypadku otwartego dostępu, czyli na przykład publikowaniu tekstów w czasopismach, prawa osobiste majątkowe nie chronią autora, natomiast - zgodnie z polskim prawem jest on chroniony przez prawo autorskie osobiste. Jednak, w przeciwieństwie do domeny publicznej autor sam może decydować na jakich warunkach tekst zostanie opublikowany (oczywiście, o ile nie jest to sprzeczne z postulatami otwartego dostępu).
Licencje Creative Commons
Otwarty dostęp zakłada, że autorzy mogą regulować warunki publikacji swoich tekstów.
Twórca, który korzysta z licencji Creative Commons, zachowuje prawa autorskie osobiste, umożliwia jednak wszystkim zainteresowanym dostęp do publikacji i korzystanie z jej treści według standardów otwartego dostępu. Różnica pomiędzy prawami autorskimi osobistymi a majątkowymi jest taka, że te pierwsze są niezbywalne. Natomiast prawa autorskie majątkowe można przenieść na inne osoby fizyczne lub prawne.
Jaka jest zatem różnica między przeniesieniem praw autorskich majątkowych a licencją?
W przypadku umowy o przeniesieniu praw majątkowych (na osoby fizyczne lub prawne), przekazane prawa przysługują nabywcy praw. W zaistniałej sytuacji nabywca praw posiada wyłączne prawo do dysponowania utworem oraz otrzymywania wynagrodzenia. W przypadku licencji Creative Commons, autor zachowuje pełnię praw na warunkach określonych w licencji, udziela jedynie zgody na wykorzystanie utworu.
Licencje dzielą się na:
- wyłączne,
- niewyłączne
Licencja wyłączna - licencjodawca (np. autor) zobowiązuje się, że nie przekaże licencji innym podmiotom niż licencjobiorca. W skrócie, istnieje tylko jeden licencjobiorca.
Licencja niewyłączna - licencjodawca pozwala licencjobiorcy na dalsze licencjonowanie danego dzieła. W ten sposób, np. tekst może być wykorzystany przez wiele osób fizycznych lub prawnych.
Creative Commons to międzynarodowy projekt, który oferuje darmowe rozwiązania prawne oraz narzędzia służące zarządzaniu przez twórców prawami autorskimi do swoich utworów. Projekt został powołany do życia w 2001 roku przez naukowców (w większości prawników) oraz intelektualistów. Celem była ochrona oraz promocja wspólnych dóbr kultury.
Głównym narzędziem Creative Commons są licencje prawne, które pozwalają zastąpić tradycyjny model "Wszystkie prawa zastrzeżone" zasadą "Pewne prawa zastrzeżone" - zgodnie z prawem autorskim. Creative Commons oferuje różne warunki licencyjne, przez co autorzy mają możliwość wybrać na jakich zasadach ich teksty będą udostępniane.
Korzystając z licencji Creative Commons, niezależnie od warunków licencyjnych, licencjodawca (np. autor) zawsze zatrzymuje prawa autorskie.
Rodzaje licencji:
- DOMENA PUBLICZNA (PUBLIC DOMAIN) - Znak Domeny Publicznej 1.0 (Public Domain Mark 1.0) jest oznaczeniem służącym identyfikacji danego utworu jako należącego do domeny publicznej, czyli niepodlegającego znanym ograniczeniom prawa autorskiego, łącznie z prawami pokrewnymi lub podobnymi. Utwór można wykorzystywać, rozpowszechniać, zmieniać oraz wykonywać, nawet w celach komercyjnych, bez konieczności uzyskania zgody autora.
- LICENCJE CREATIVE COMMONS
- UZNANIE AUTORSTWA 4.0 (CC BY 4.0) - licencja pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie pod warunkiem oznaczenia autorstwa.
- UZNANIE AUTORSTWA – NA TYCH SAMYCH WARUNKACH 4.0 (CCY BY-SA 4.0) - licencja ta pozwala na kopiowanie, zmienianie, rozprowadzanie, przedstawianie i wykonywanie utworu tak długo, jak tylko na utwory zależne będzie udzielana taka sama licencja.
- UZNANIE AUTORSTWA – UŻYCIE NIEKOMERCYJNE 4.0 (CC BY-NC 4.0) – licencja pozwala na kopiowanie, zmienianie, remiksowanie, rozprowadzanie, przedstawienie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych. Warunek ten nie obejmuje utworów zależnych.
- UZNANIE AUTORSTWA – BEZ UTWORÓW ZALEŻNYCH 3.0 Polska - (CC BY-ND 4.0) - licencja pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu w celach komercyjnych i niekomercyjnych, pod warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci (nie tworzenia utworów zależnych).
- UZNANIE AUTORSTWA – UŻYCIE NIEKOMERCYJNE – NA TYCH SAMYCH WARUNKACH 4.0 (CC BY-NC-SA 4.0) – licencja pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych oraz tak długo jak utwory zależne będą również obejmowane tą samą licencją.
- UZNANIE AUTORSTWA – UŻYCIE NIEKOMERCYJNE – BEZ UTWORÓW ZALEŻNYCH 3.0 Polska (CC BY-NC-ND 4.0) – Licencja pozwala na rozpowszechnianie, przedstawianie i wykonywanie utworu jedynie w celach niekomercyjnych oraz pod warunkiem zachowania go w oryginalnej postaci (nie tworzenia utworów zależnych).
Bazy Open Access
Publikowanie otwarte
Program publikowania otwartego Elsevier
Pilotażowy program publikowania otwartego dla polskich autorów korespondencyjnych działa od 2 września 2019 r. Dzieli się na dwie części:
Program A – publikacja określonej liczby artykułów otwartych, które zostaną w całości sfinansowane z krajowej opłaty licencyjnej: 500 artykułów w 2019 r., 1000 artykułów w 2020 r. i 1500 artykułów w 2021 r.
Program B – publikacja dowolnej liczby artykułów otwartych za opłatą ponoszoną przez instytucję, w której afiliowany jest autor, z wykorzystaniem zniżki w stosunku do cennika standardowego. Zniżka wynosi: 30% w 2019 r., 20% w 2020 r., 10% w 2021 r.
Program B w 2021 r. działa dla artykułów wysłanych do czasopism w 2019 lub 2020 r. Artykuły wysłane do czasopism w 2021 r. będą mogły być zgłaszane do programu B dopiero po wyczerpaniu puli w programie A.
Programy A i B przeznaczone są dla autorów korespondencyjnych afiliowanych w instytucjach objętych licencją krajową Elsevier 2019-2021, w tym z Uniwersytetu Wrocławskiego.
Zgodnie z zasadami programu, przez osobę afiliowaną w danej instytucji rozumie się:
- pracownika zatrudnionego w instytucji lub studenta w momencie zgłaszania artykułu do programu,
- osobę związaną z instytucją na innych zasadach i afiliującą dany artykuł do instytucji za zgodą tej instytucji.
UWAGA! Autor korespondencyjny musi umieścić na stronie tytułowej artykułu afiliację w instytucji uprawnionej do programu.
Wszelkie pytania dotyczące programu można kierować do wydawnictwa Elsevier na adres support[w]elsevier.com () oraz do WBN na adres wbn[w]icm.edu.pl ().
Więcej szczegółów na temat programu.
Program publikowania otwartego Springer
Program umożliwia polskim autorom, afiliowanym w polskich instytucjach akademickich, w tym też z Uniwersytetu Wrocławskiego, publikowanie artykułów otwartych na licencji CC BY w czasopismach hybrydowych Springer (program nie obejmuje czasopism otwartych BioMed Central oraz SpringerOpen). Koszty publikacji artykułów pokrywane są ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
Wszelkie pytania dotyczące publikowania otwartego w czasopismach hybrydowych można kierować bezpośrednio do wydawnictwa Springer Nature pod adres oa.verification[w]springer.com (). W razie dalszych problemów prosimy kontaktować się z obsługą WBN pod adresem wbn[w]icm.edu.pl ().
Więcej szczegółów na temat programu.
Program publikowania otwartego Science Advances
Program jest dodatkiem do licencji krajowej na dostęp do czasopisma Science w latach 2019-2021. Czasopismo Science działa wyłącznie w modelu subskrypcyjnym, a do publikowania otwartego przeznaczone jest osobne czasopismo open-access Science Advances. Krajowa opłata licencyjna Science finansowana przez MNiSW pokrywa koszt publikacji w czasopiśmie Science Advances do 10 artykułów z Polski rocznie. Oferta przysługuje autorom korespondencyjnym afiliowanym w polskich instytucjach objętych licencją Science, w tym też z Uniwersytetu Wrocławskiego, którzy wskazali tę afiliację na stronie tytułowej artykułu.
Więcej szczegółów na temat programu.
Program międzynarodowy Scoap3
Sponsoring Consortium for Open Access Publishing in Particle Physics (SCOAP3) to międzynarodowe konsorcjum instytucji naukowych, agencji finansujących naukę oraz bibliotek z 27 krajów, koordynowane przez CERN, które od początku roku 2014 finansuje otwarte publikacje naukowe z zakresu fizyki cząstek. Obecnie konsorcjum posiada umowy z wydawcami na okres 2020-2022 obejmujące 3 czasopisma APS (finansowane częsciowo ze SCOAP3 oraz subskrypcji), 2 czasopisma Springer, 2 czasopisma Elsevier oraz po 1 czasopiśmie IOP, OUP i Uniwersytetu Jagiellońskiego (zobacz: scoap3.org). Czasopisma te są w całości lub w części finansowane ze środków SCOAP3.
Więcej szczegółów na temat programu.
PUBLIKOWANIE W RAMACH UMÓW LICENCYJNYCH:
- Program publikowania otwartego w ramach licencji konsorcyjnej ACS 2020-2022
Program działa od 1 stycznia 2021 r. z nową roczną pulą 324 artykułów.
Program jest przeznaczony dla autorów korespondencyjnych afiliowanych w instytucjach uczestniczących w konsorcjum, w tym na Uniwersytecie Wrocławskim. Obejmuje wszystkie czasopisma z kolekcji ACS Web Editions. Program pozwala na publikację otwartą, na licencji CC-BY, bez opłat dla autorów określonej liczby artykułów przyjętych do publikacji w bieżącym roku (uwaga: decyduje data “Manuscript Acceptance Date” określana często w artykułach jako “Revised”, a jeśli ta data nie jest podana, decyduje data “Published online”). Pula nie jest rozdzielona na instytucje, a artykuły są włączane do programu w kolejności przyjęcia do publikacji.
Program obejmuje wszystkie typy artykułów za wyjątkiem: Additions and Corrections, Expressions of Concern, Retraction, In This Issue, Introducing our Authors.
Więcej informacji na temat programu.
- Program publikowania otwartego w ramach licencji konsorcyjnej Emerald
Program jest zawieszony od 1 stycznia 2021 r. do czasu uzyskania finansowania oraz popisania nowych umów na 2021 r. Artykuły opublikowane w tym czasie w modelu tradycyjnym będą mogły zostać zamienione na model otwarty (retroaktywacja).
Program jest przeznaczony dla autorów korespondencyjnych afiliowanych w instytucjach uczestniczących w konsorcjum. Autor z danej instytucji jest uprawniony do publikowania w ramach programu w tych czasopismach, które subskrybuje ta instytucja. Uniwersytet Wrocławski subskrybuje kolekcje Library & Information Sciences , IKM. Program pozwala na publikację otwartą, na licencji CC-BY, bez opłat dla autorów określonej liczby artykułów przyjętych do publikacji w bieżącym roku. W 2020 r. została wykorzystana cała pula 35 artykułów, a w 2021 r. przewidziana jest pula 39 artykułów (aktualizacja z 2.03.2021). Pula nie jest rozdzielona na instytucje, a artykuły będą włączane do programu w kolejności przyjmowania artykułów do publikacji.
Więcej informacji na temat programu.
- Program publikowania otwartego w ramach licencji konsorcyjnej CUP
Program działa od 1 stycznia 2021 r. bez ograniczeń liczby artykułów.
Program jest przeznaczony dla autorów korespondencyjnych afiliowanych w instytucjach uczestniczących w konsorcjum, w tym autorów z Uniwersytetu Wrocławskiego. Program obejmuje 376 otwartych i hybrydowych czasopism CUP, ale autor z danej instytucji jest uprawniony do bezpłatnego publikowania otwartego tylko w czasopismach z tej kolekcji, którą subskrybuje ta instytucja (Uniwersytet Wrocławski subskrybuje kolekcje FULL). Program pozwala na publikację bez opłat dla autorów artykułów przyjętych do publikacji w biążacym roku. W 2020 r. zostało opublikowane ok. 48 artykułów (lista nie jest jeszcze zamknięta), a w 2021 r. nie ma ograniczenia liczby artykułów.
Koordynatorem licencji i programu CUP od 2021 r. jest firma Ebsco, osoba kontaktowa: Anna Abramowska AAbramowska[w]ebsco.com ().
Więcej informacji o programie.
- Program publikowania otwartego w ramach licencji konsorcyjnej IOP
Program działa od 1 stycznia 2021 r. z nową roczną pulą 60 artykułów.
Program jest przeznaczony dla autorów korespondencyjnych afiliowanych w instytucjach uczestniczących w konsorcjum IOP, także autorów z Uniwersytetu Wrocławskiego. Program pozwala na publikację, na licencji CC-BY, bez opłat dla autorów określonej liczby artykułów przyjętych do publikacji w bieżącym roku. W 2021 r. dostępna jest pula 60 artykułów. Pula nie jest rozdzielona na instytucje, a artykuły są włączane do programu w kolejności przyjmowania artykułów do publikacji.
Więcej informacji o programie.
- Program publikowania otwartego w ramach licencji konsorcyjnej OUP
Program jest zawieszony od 1 stycznia 2021 r. do czasu uzyskania finansowania oraz popisania nowych umów na 2021 r. Artykuły opublikowane w tym czasie, w modelu tradycyjnym, będą mogły zostać zamienione na model otwarty (retroaktywacja).
Program jest przeznaczony dla autorów korespondencyjnych afiliowanych w instytucjach uczestniczących w konsorcjum OUP, w tym dla autorów z Uniwersytetu Wrocławskiego. Program pozwala na publikację, bez opłat dla autorów, określonej liczby artykułów OA, przyjętych do publikacji w bieżącym roku. W 2021 r. pula będzie wynosiła ok. 100 artykułów, ale ostateczna liczba będzie zależała od tego, które instytucje będą uczestniczyć w programie. Pula ta nie jest rozdzielona na instytucje, a artykuły są włączane do programu w kolejności zgłoszeń przez autorów po przyjęciu artykułów do publikacji.
Koordynatorem licencji i programu OUP od 2021 r. jest firma Ebsco. Osoba kontaktowa: Anna Abramowska AAbramowska[w]ebsco.com ().
Więcej informacji o programie.
ORCID
Open Researcher and Contributor ID (ORCID) to identyfikator cyfrowy stworzony dla identyfikowania autorów i współautorów publikacji naukowych i akademickich, który umożliwia właściwe przypisanie publikacji do osoby w bazie naukowej.
Unikalne oznaczenie alfanumeryczne ORCID składa się z 16 cyfr podzielonych na cztery równe części dywizami. W oznaczeniu uwzględnia się cyfry od 0-9 oraz literę X dla oznaczenia liczby 10. np. https://orcid.org/0000-0002-9079-593X.
Profil naukowca, obok indywidualnego oznaczenia ORCID, obejmuje:
- imię i nazwisko (oraz ich stosowane warianty),
- biografię,
- kraj pochodzenia,
- słowa kluczowe,
- stronę internetową i adres mailowy,
- inne wykorzystywane przez autora identyfikatory osobowe (np. przypisany ResearcherID),
- wykształcenie,
- przebieg zatrudnienia,
- publikacje,
- realizowane granty badawcze.
Profil może, ale nie musi, zawierać wszystkie wyżej wymienione elementy. Osoba posiadająca identyfikator może również korzystać z unikalnego dla siebie kodu QR.
Korzyści wynikające z posiadania cyfrowego identyfikatora ORCID to między innymi:
- możliwość łączenia Researcher ID oraz Scopus Author ID z bazą ORCID,
- stworzenie własnego identyfikatora zajmuje chwilę i jest bezpłatne,
- część wydawców używa numeru ORCID jako narzędzia umożliwiającego logowanie do swoich systemów oraz używa go w celu identyfikacji autorów,
- łatwa identyfikacja wykluczająca pomyłki np. w przypadku autorów o jednakowych nazwiskach,
- większa promocja dorobku naukowego.
Instrukcje:
Instrukcja logowania do ORCID oraz uzyskanie numeru znajduje się w kursie e-learningowym.
Instrukcja zakładania ResearcherID i łączenia profilu z bazą ORCID.
Instrukcja połączenia Author ID w bazie Scopus z identyfikatorem ORCID.
DOI
DOI (ang. digital object identifier) jest to identyfikator dokumentu elektronicznego, który jest do niego na stałe przypisany. Numer DOI składa się z prefiksu i sufiksu.
Prefiks jest stały dla wszystkich jednostek organizacyjnych (wydziałów) Uniwersytetu Wrocławskiego i kodowany następującym ciągiem znaków: 10.34616 Prefiks i sufiks rozdzielone są ukośnikiem /
Sufiks dla publikacji innych niż artykuły w czasopismach składa się z następujących elementów:
- dwucyfrowego kodu jednostki organizacyjnej (wydziału), zgodnego z wytycznymi zawartymi Załączniku 1 (patrz poniżej Tabela 1) do Zarządzenia Rektora Uniwersytetu Wrocławskiego nr 15/2016 z dnia 22 lutego 2016 r.,
- dwucyfrowego kodu roku nadania numeru DOI (ograniczonego do dwóch ostatnich cyfr daty),
- trzycyfrowego kodu numeru porządkowego nadawanego kolejnym publikacjom w obrębie danego roku kalendarzowego.
Przykład prawidłowo skonstruowanego numeru DOI, nadanego jako pierwszy w roku 2016 na Wydziale Filologicznym UWr, dla publikacji innej niż artykuł w czasopiśmie: wygląda następująco: 10.34616/21.16.001
Sufiks dla artykułów opublikowanych w czasopismach składa się z następujących elementów, oddzielonych kropką:
- akronimu utworzonego z pierwszych liter wyrazów tworzących tytuł czasopisma (lub innego przyjętego unikalnego kodu tytułu czasopisma),
- czterocyfrowego kodu oznaczającego rok wydania czasopisma,
- cyfrowego kodu oznaczającego numer tomu lub numer zeszytu w obrębie roku,
- kodu oznaczającego zakres numerów stron artykułu.
Przykład prawidłowo skonstruowanego numeru DOI dla artykułu opublikowanego w czasopiśmie: Wychowanie w Rodzinie w roku 2011, nr 1, s. 279-285 wygląda następująco: 10.34616/wwr.2011.1.279.285
Aby ciąg znaków był poprawnie identyfikowany w naukowych bazach danych i wyszukiwarkach naukowych (w tym naszych polskich np. PBN), musi być on zarejestrowany.
Rejestracja polega na zgłoszeniu numeru do jednej odpowiednich z agencji. Uniwersytet Wrocławski ma obecnie podpisaną umowę z firmą DataCiteFabrica. Pośrednikiem w tej usłudze jest PCSS, który równocześnie jest operatorem wykorzystywanego w uczelni oprogramowania dLibra służącego do obsługi Biblioteki Cyfrowej i Repozytorium Uniwersytetu Wrocławskiego.
Aby nadać obiektowi DOI z uniwersyteckim prefiksem, musi być on zgłoszony co najmniej jako publikacja planowana do RUWr.
Rejestracja DOI następuje:
1. Automatycznie, podczas tworzenia opisu obiektu w RUWr.
- Podczas tworzenia nowej publikacji planowanej - dLibra 5.0/dMuseion 1.0 - PSNC Wiki (man.poznan.pl).
- Podczas rejestracji automatycznej struktura numeru będzie miała postać: 10.34616/ XXXXXXX (XXXXXX- ciąg cyfr).
2. Indywidualnie, poprzez skorzystanie z serwisu DataCiteFabrica.
Ta opcja wskazana jest dla osób, które chcą mieć własną gramatykę DOI (np. zgodną z dokumentem Struktura numerów DOI nadawanych na Uniwersytecie Wrocławskim).
Każdy uprawniony użytkownik może stworzyć własną indywidualną gramatykę DOI według potrzeb, jednak muszą być spełnione dwa warunki:
- Prefiks - a k t u a l n y.
- Konsekwencja w użyciu.
Tabela 1. Kody pierwszego poziomu jednostek organizacyjnych Uniwersytetu Wrocławskiego (wyciąg z Zarządzenia Rektora Uniwersytetu Wrocławskiego nr 15/2016 z dnia 22 lutego 2016 r.)
| L.p. | Zakresy kodów | Jednostki UWr |
|---|---|---|
| 1 | 21 | Wydział Filoglogiczny |
| 2 | 22 | Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych |
| 3 | 23 | Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii |
| 4 | 24 | Wydział Fizyki i Astronomii |
| 5 | 25 | Wydział Nauk Biologicznych |
| 6 | 26 | Wydział Nauk Społecznych |
| 7 | 27 | Wydział Chemii |
| 8 | 28 | Wydział Matematyki i Informatyki |
| 9 | 29 | Wydział Biotechnologii |
| 10 | 30 | Wydział Nauk o Ziemi i Kształtowania Środowiska |
| 11 | 31-49 | Kody rezerwowe dla wydziałów lub innych jednostek |
| 12 | 50 | Centrum Studiów Niemieckich i Europejskich im. Willy'ego Brandta |
| 13 | 65 | Centrum Edukacji Nauczycielskiej |
| 14 | 73 | Biblioteka Uniwersytecka |
| 15 | 75 | Muzeum Uniwersytetu Wrocławskiego |
| 16 | 76 | Międzywydziałowe Studium Ochrony Środowska |
| 17 | 77 | Kolegium Międzyobszarowych Indywidualnych Studiów Humanistycznych i Społecznych |
| 18 | 79 | Archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego |
| 19 | 80 | Jednostki przy Uniwersytecie Wrocławskim |
Menadżery bibliografii
Menedżery bibliografii:
Menedżery bibliografii to aplikacje wspomagające pracę naukową; pomagają gromadzić i zarządzać danymi o wykorzystywanych materiałach (artykułach, książkach, rozdziałach, stronach internetowych itp.), generują opisy bibliograficzne według wybranego standardu, pozwalają tworzyć odnośniki i bibliografię załącznikową.
Mendeley jest ogólnodostępnym, bezpłatnym narzędziem do zarządzania publikacjami. Umożliwia gromadzenie i organizację biblioteki opisów bibliograficzny oraz przechowywanie pełnych tekstów „w chmurze”. Pozwala na automatycznie tworzenie przypisów oraz bibliografii załącznikowej w trakcie pisania pracy.
Umożliwia:
- gromadzenie dokumentów w różnych formatach;
- wybór stylu cytowania z istniejących w bazie lub stworzenie własnego;
- import artykułów bezpośrednio z licencjonowanych baz danych;
- działanie i współpracę w grupach.
CITAVI to program do zarządzania bibliografią i organizacji wiedzy. Pomaga przygotować plan pracy oraz przeszukiwać źródła elektroniczne, a następnie automatycznie formatuje przypisy zgodnie z wcześniej zdefiniowanym stylem cytowania. Na program składają się trzy narzędzia: organizator wiedzy, edytor bibliograficzny i organizer zadań.
Program ten:
- daje możliwość korzystania z wielu stylów cytowań;
- umożliwia dostęp do bazy danych i katalogów bibliotecznych;
- współpracuje z innymi programami zarządzającymi bibliografią, przeszukując je i importując tytuły;
- pobiera pełne teksty artykułów;
- pozwala na przeglądanie plików PDF, stron internetowych, dokumentów, obrazów i prezentacji;
- pomaga przy organizowaniu wiedzy i tworzeniu struktury artykułu lub dowolnego dokumentu;
- umożliwia współpracę z innymi użytkownikami w ramach wspólnego projektu za pomocą dodatku Citavi Team.
ZOTERO to darmowe narzędzie, które umożliwia automatyczne pobieranie danych bibliograficznych z katalogów bibliotecznych, baz danych i stron internetowych. Użytkownik może uzupełniać pobrane dane i nanosić ewentualne poprawki. Zotero służy również do wklejania cytowań oraz porządkowania dokumentów i plików. Działa z przeglądarkami (Firefox, Chrome i Safari) oraz z edytorami tekstu (Word i OpenOffice) na systemach operacyjnych Windows i Mac.
Program ten:
- pozwala na pobieranie danych bibliograficznych;
- umożliwia eksport danych do formatów doc. lub odt., właściwych dla najpopularniejszych edytorów tekstu;
- pozwala stworzyć pełny obraz strony, wraz z linkiem i etykietą, oraz ustawić dla niej kategorię, zapisać datę dodania;
- umożliwia pobranie opisu stron, dane o autorze, języku itd.;
- pozwala na wprowadzanie komentarzy do zapisanych stron;
- umożliwia załączanie dodatkowych plików do stron;
- stwarza powiązania pomiędzy poszczególnymi stronami.
ENDNOTE to program funkcjonujący w trybie online i udostępniany na platformie WEB OF SCIENCE. Służy do gromadzenia opisów bibliograficznych i tworzenia, na ich podstawie, przypisów oraz bibliografii załącznikowej.
Program umożliwia:
- przeszukiwanie baz danych i katalogów online;
- przenoszenie wybranych opisów bibliograficznych do własnych folderów (tzw. grup) utworzonych w programie - poprzez ręczne wpisanie opisów;
- bezpośredni import z przeglądanych baz danych (większość baz i wyszukiwarek naukowych, np. Google Scholar, posiada funkcję automatycznego eksportu) i dysku komputera (z plików tekstowych o rozszerzeniu .txt);
- automatyczne tworzenie przypisów i bibliografii załącznikowej (za pomocą rozszerzenia Cite While You Write, współpracującym z edytorem tekstu Microsoft Word);
- dzielenie się posiadanymi danymi bibliograficznymi z innymi osobami.
REFWORKS jest internetowym narzędziem do zarządzania wynikami badań, pisania, oraz organizowania współpracy badawczej. RefWorks pozwala na gromadzenie, zarządzanie i współdzielenie wszystkich rodzajów informacji. Służy również do tworzenia cytowań i bibliografii w różnych stylach.
Aplikacja:
- pozwala na automatyczne tworzenie przypisów i bibliografii załącznikowej według różnych standardów, stylów i wymogów redakcyjnych;
- importuje rezultaty wyszukiwania i odnośniki z zasobów ScienceDirect/Scopus, CSA Illumina, Ebsco, Proquest, Ovid itp. oraz niektórych katalogów OPAC;
Portale poświęcone Otwartej Nauce
Serwis redagowany przez zespół Platformy Otwartej Nauki, działającej w Interdyscyplinarnym Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego Uniwersytet Warszawskiego. Honorowy patronat nad serwisem objęły: Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Polska Akademia Nauk i Konferencja Rektorów Akademickich Szkół Polskich.
Koalicja Otwartej Edukacji to porozumienie organizacji pozarządowych i instytucji działających w obszarze edukacji, nauki i kultury. Jej rolą jest wspieranie tworzenia otwartych zasobów edukacyjnych, naukowych i kultury oraz promowanie związanych z nimi dobrych praktyk i narzędzi.
OpenAIRE to organizacja non-profit, której misją jest zwiększanie otwartości i przejrzystości prowadzonych na świecie badań. Organizacja partycypuje w 15 projektach Horyzont 2020 promujących otwartą naukę.
OpenDOAR (Directory of Open Access Repositories) to katalog otwartych repozytoriów instytucji naukowych. Katalog pozwala na przeszukiwanie według tematyki, kraju, typów dokumentów i oprogramowania.
OpenStax Poland to fundacja działająca na zasadzie non-profit. Wydaje ona darmowe, recenzowane podręczniki akademickie. Działalność OpenStax Poland rozpoczęła się w 2015 roku, w ramach projektu w Katalyst Education, fundacji non-profit będącej inkubatorem projektów społecznych.
Platforma Otwartej Nauki to centrum kompetencji w zakresie otwartych modeli komunikacji naukowej i dystrybucji wiedzy, ośrodek oferujący rozwiązania i narzędzia umożliwiające wdrażanie tych modeli, a także cyfrowa kolekcja polskich publikacji naukowych.
Zasobami udostępnianymi w serwisach Platformy Otwartej Nauki są polskie czasopisma naukowe (Biblioteka Nauki), książki naukowe (Otwórz Książkę) oraz prace naukowe – przede wszystkim artykuły, które zostały zdeponowane w Repozytorium CeON.
Sparc Europe - SPARC Europe - Scholarly Publishing and Academic Resources Coalition
Międzynarodowa organizacja non-profit, promująca ruch Open Access na terenie krajów europejskich. SPARC Europe, oprócz otwartej nauki, promuje również otwarte szkolnictwo w Europie.
Uwolnij naukę jest portalem Koalicji Otwartej Edukacji i zrzesza aktywistów specjalizujących się w działaniach na rzecz otwartej nauki.
Data Journals
Data Journals to czasopisma naukowe, które publikują zbiory danych lub opracowania danych. Czasopisma specjalizują się w publikacjach opisujących nie tyle wnioski i efekty analizy danych zgromadzonych w toku badań, ile same dane i sposób ich pozyskania.
Data Journals mogą posiadać charakter multidyscyplinarny albo publikować tzw. „data descriptors” tylko z określonej dziedziny.
Data Journals:
- The Astrophysics Journal: Supplement Series,
- CODATA Data Science Journal,
- Data in Brief,
- Earth System Science Data (ESSD),
- F1000 Research,
- Geoscience Data Journal,
- Giga Science,
- Journal of Open Archaeology Data (JOAD),
- Journal of Open Psychology Data (JOPD),
- PLoS One,
- Scientific Data.
Bibliografia:
- Bednarek-Michalska B., Zarządzanie danymi badawczymi – ogólne informacje i P[lan] Z[arządzania] D[anymi], [online] [dostęp: 15.04.2021], https://repozytorium.umk.pl/handle/item/6141
- Maja Bogajczyk, Anna Książczak-Gronowska, Dane badawcze, [online] [dostęp: 15.04.2021], https://www.buw.uw.edu.pl//wp-content/uploads/2020/05/DANE-BADAWCZE-1.pdf
- Dane badawcze w pigułce. Poradnik, oprac. zespół P[olska] P[latforma] M[edyczna], [online] [dostęp: 14.04.2021], https://biblioteka.gumed.edu.pl/admin/ckfinder/userfiles/files/poradnik%20ppm_v9.pdf
- Data management [Horizon 2020], [online] [dostęp: 15.04.2021], https://ec.europa.eu/research/participants/docs/h2020-funding-guide/cross-cutting-issues/open-access-data-management/data-management_en.htm
- Dane osobowe wrażliwe, a dane osobowe zwykłe, [online] [dostęp: 15.04.2021], https://lexdigital.pl/dane-osobowe-wrazliwe-a-dane-osobowe-zwykle
- Dyrektywa w sprawie otwartych danych i ponownego wykorzystywania informacji sektora publicznego (2019/1024), [online] [dostęp: 15.04.2021], https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32019L1024&from=EN
- Krótki kurs własności intelektualnej. Materiały dla Uczelni. Umowy licencyjne, [online] [dostęp: 15.04.2021], https://prawokultury.pl/kurs/umowy-licencyjne
- Polityka Narodowego Centrum Nauki dotycząca otwartego dostępu do publikacji [online] [dostęp: 14.04.2021], https://www.ncn.gov.pl/sites/default/files/pliki/zarzadzenia-dyrektora/zarzadzenieDyr-38_2020.pdf#page=2